W pierwszej części artykułu wskazałem, że sytuacja spadkobierców zmarłego wspólnika w odniesieniu do kwestii nabycia przez nich roszczenia o wypłatę ekwiwalentu za udział w spółce z o.o., o którym mowa w art. 565 § 1 k.s.h. przedstawia się odmiennie w zależności od tego, na jakim etapie procedury przekształcenia spółki z o.o. wspólnik umrze.
W tym zakresie w mojej ocenie należy wyróżnić trzy sytuacje:
- gdy do śmierci wspólnika dochodzi na bardzo wczesnym etapie procedury przekształcenia spółki z o.o., tj. jeszcze przed podjęciem uchwały o przekształceniu spółki z o.o.;
- gdy do śmierci wspólnika dochodzi na etapie po podjęciu uchwały o przekształceniu spółki z o.o., ale przed upływem miesięcznego terminu do złożenia oświadczenia o uczestnictwie w spółce przekształconej;
- gdy do śmierci wspólnika dochodzi po upływie terminu do złożenia oświadczenia o uczestnictwie w spółce przekształconej.
W pierwszej części artykułu analizowałem sytuację spadkobierców zmarłego wspólnika spółki z o.o. w odniesieniu do kwestii nabycia roszczenia o wypłatę ekwiwalentu za udział w spółce z o.o., o której mowa w pkt 1/ powyżej. Aktualnie skupię się na analizie sytuacji opisanej w pkt 2/.
Ad. 2
Śmierć wspólnika spółki z o.o. w trakcie procedury przekształceniowej po podjęciu uchwały o przekształceniu, ale jeszcze przed upływem miesięcznego terminu na złożenie oświadczenia o uczestnictwie w spółce przekształconej, może nastąpić albo przed złożeniem przez wspólnika spółki z o.o. oświadczenia o uczestnictwie w spółce przekształconej albo po złożeniu takiego oświadczenia. W rezultacie w tym kontekście konieczne jest rozważenie następujących sytuacji:
- Śmierć wspólnika spółki z o.o. przed złożeniem oświadczenia o uczestnictwie w spółce przekształconej.
W tym przypadku spadkobiercy zmarłego wspólnika spółki z o.o., jak się wydaje, wchodzą w całość praw i obowiązków majątkowych zmarłego (zgodnie z zasadą sukcesji generalnej wyrażoną w art. 922 k.c.), a w konsekwencji nabywają również prawo do złożenia oświadczenia o uczestnictwie w spółce przekształcanej, o którym mowa w art. 564 k.s.h. Oświadczenie to powinno być złożone spółce z o.o. w formie pisemnej pod rygorem nieważności (art. 564 § 2 k.s.h.). Spadkobiercy zmarłego wspólnika spółki z o.o., jako współuprawnieni z udziałów, mają obowiązek wykonywać swoje prawa (majątkowe i korporacyjne) przez wspólnego przedstawiciela (art. 184 k.s.h.), którym może być np. wspólny pełnomocnik (także będący jednym ze spadkobierców). W przypadku zatem, gdy udział po zmarłym wspólniku spółki z o.o. został odziedziczony przez więcej niż jednego spadkobiercę, oświadczenie o uczestnictwie w spółce przekształconej powinno być złożone w imieniu spadkobierców przez ich wspólnego przedstawiciela.
Oświadczenie o uczestnictwie w spółce przekształconej jest oświadczeniem woli, które złożyć może jedynie osoba będąca wspólnikiem spółki przekształcanej (w analizowanym przypadku – spółki z o.o.). Wykładnia literalna art. 564 k.s.h. nie pozwala jednak przesądzić, czy „wspólnikiem” w rozumieniu tego przepisu jest osoba, która nabyła własność udziałów lub akcji (np. w drodze dziedziczenia) czy też osoba, która nabyła własność udziałów lub akcji oraz dokonała prawidłowego (udokumentowanego) zawiadomienia spółki z o.o. zgodnie z art. 187 § 1 k.s.h. (Jak zostało to wskazane w pierwszej części artykułu, dowód przejścia udziałów w spółce z o.o. na spadkobierców może stanowić postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku lub notarialny akt poświadczenia dziedziczenia).
Przyjęcie interpretacji, zgodnie z którą „wspólnikiem” w rozumieniu art. 564 k.s.h. jest osoba, która jedynie nabyła własność udziałów będzie korzystne dla spadkobierców zmarłego wspólnika spółki z o.o., ponieważ przy takim rozumieniu ww. przepisu będą oni uprawnieni do złożenia oświadczenia o uczestnictwie w spółce przekształconej bez konieczności dokumentowania przejścia udziałów.
Przeciwko tej interpretacji zdaje się jednak przemawiać wykładnia systemowa. W mojej ocenie ustawodawca posługuje się w art. 564 § 1 k.s.h. wyrazem „wspólnik” mając na myśli osobę, która nie tylko nabyła udział w spółce z o.o., ale także dokonała zawiadomienia spółki z o.o. o przejściu udziału. Należy bowiem zauważyć, że w art. 187 § 1 k.s.h. ustawodawca dla określenia osoby nabywającej udział w spółce z o.o. (nowego właściciela) posługuje się wyrazem „zainteresowany”, a nie „wspólnik”. Wydaje się, że takie rozróżnienie było celowym zabiegiem ze strony ustawodawcy. Trudno również uznać, aby racjonalny ustawodawca nadawał wyrazom „wspólnik” umieszczonym w różnych przepisach tego samego rozdziału k.s.h. (art. 560, 561, 563, 564, 565 k.s.h.) różne znaczenie normatywne.
Przeciwko interpretacji, zgodnie z którą „wspólnikiem” w rozumieniu art. 564 k.s.h. jest osoba, która nabyła własność udziału, ale nie dokonała zawiadomienia spółki z o.o. o przejściu udziału, zdaje się także przemawiać przytoczone w pierwszej części artykułu orzecznictwo, z którego wynika, że status „wspólnika” spółki z o.o. nabywa osoba, która dokonała prawidłowego (udokumentowanego) zawiadomienia spółki z o.o. w myśl art. 187 § 1 k.s.h. (por. wyrok SA we Wrocławiu z dnia 19.11.2013 r., sygn. akt: I ACa 1129/13; wyrok SN z dnia 26.05.2011 r., sygn. akt: III CSK 2218/10).
Przyjęcie powyższego stanowiska prowadzi do następującej konkluzji: skoro oświadczenie o uczestnictwie należy złożyć spółce przekształcanej, a wobec tej spółki (tutaj spółki z o.o.) spadkobiercy zmarłego wspólnika stają się wspólnikami dopiero z chwilą zawiadomienia spółki z o.o., to oświadczenie o uczestnictwie może zostać złożone skutecznie jedynie wówczas, gdy zostanie złożone najpóźniej wraz z zawiadomieniem spółki z o.o. o przejściu udziałów zgodnie z art. 187 § 1 k.s.h. W rezultacie spadkobiercy zmarłego wspólnika będą mieli maksymalnie miesiąc (jeżeli śmierć tego wspólnika nastąpiłaby w dniu podjęcia uchwały o przekształceniu) na uzyskanie odpowiedniego dokumentu potwierdzającego przejście własności udziałów. Istotne jest, aby oświadczenie spadkobierców dotarło do spółki z o.o. w taki sposób, aby mogła zapoznać się z jego treścią maksymalnie w ostatnim dniu miesięcznego terminu, o którym mowa w art. 564 § 1 k.s.h. (art. 61 k.c.). Tak krótki czas może w wielu przypadkach okazać się dla spadkobierców niewystarczający. Po upływie przewidzianego prawem terminu na złożenie oświadczenia o uczestnictwie w spółce przekształconej prawo do jego złożenia wygasa (zgodnie z dominującym poglądem doktryny jest to tzw. termin zawity).
Zgodnie z art. 565 § 1 k.s.h. roszczenie o wypłatę kwoty odpowiadającej wartości udziałów w spółce przekształcanej przysługuje „wspólnikowi, który nie złożył oświadczenia o uczestnictwie w spółce przekształconej”. Również w kontekście tego przepisu można rozważać, czy chodzi tutaj o osobę, która nabyła udziały w spółce z o.o. czy też osobę, która nabyła takie udziały oraz dokonała zawiadomienia spółki z o.o. zgodnie z art. 187 § 1 k.s.h. W mojej ocenie właściwe wydaje się tutaj stanowisko drugie. W konsekwencji, jeżeli spadkobiercy zmarłego wspólnika spółki z o.o. nie dokonają (niezależnie od przyczyny) skutecznego zawiadomienia tej spółki o nabyciu udziałów, wówczas nie nabędą oni roszczenia o wypłatę kwoty odpowiadającej wartości udziałów w spółce przekształcanej. Przyjęcie odmiennej interpretacji, zgodnie z którą „wspólnikiem” spółki z o.o. jest osoba, która stała się właścicielem udziałów w tej spółce, pozostawałoby w sprzeczności ze wskazaną wyższej wykładnią wyrazu „wspólnik” i stanowiskiem judykatury, a także pomijałoby fakt, że zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie panuje zgodność co do tego, iż brak zawiadomienia spółki z o.o. o przejściu udziałów skutkuje brakiem możliwości korzystania z praw korporacyjnych wynikających z tych udziałów, w tym w szczególności brakiem możliwości pobierania dywidendy. Skoro zatem nabywca udziału nie może otrzymać dywidendy, to konsekwentnie nie ma podstaw do tego, aby przyznać mu prawo otrzymania ekwiwalentu za udział.
W mojej ocenie spadkobiercy zmarłego wspólnika spółki z o.o., którzy w ciągu miesiąca od podjęcia uchwały o przekształceniu nie zawiadomią spółki z o.o. o przejściu udziałów zgodnie z art. 187 § 1 k.s.h. i nie złożą oświadczenia o uczestnictwie w spółce przekształconej zgodnie z art. 564 k.s.h., bezpowrotnie tracą możliwość skutecznego domagania się od spółki przekształconej wypłaty kwoty odpowiadającej wartości udziałów odziedziczonych po zmarłym wspólniku spółki z o.o.
- Śmierć wspólnika spółki z o.o. po złożeniu oświadczenia o uczestnictwie w spółce przekształconej.
Jeżeli zmarły wspólnik spółki z o.o. przed swoją śmiercią złożył w sposób prawidłowy oświadczenie o uczestnictwie w spółce przekształconej, wówczas jego spadkobiercy, jako wchodzący w całość praw i obowiązków majątkowych zmarłego (zgodnie z art. 922 k.c.), będą uczestniczyć w spółce przekształconej. Nie przysługuje im w takim przypadku ekwiwalent za udział.
Wydaje się natomiast dopuszczalne, o ile nie upłynął miesiąc od dnia podjęcia uchwały o przekształceniu spółki z o.o., złożenie przez spadkobierców oświadczenia przeciwnego, które wyrażałoby wolę nieuczestniczenia przez spadkobierców w spółce przekształconej. W tym przypadku należy oczywiście mieć na uwadze warunki skuteczności takiego oświadczenia względem spółki z o.o., tj. warunki od których spełnienia zależy uznanie spadkobiercy za „wspólnika”, o których była mowa w lit. a) powyżej.
Sytuacja spadkobierców wspólnika spółki z o.o., który zmarł po upływie przewidzianego prawem miesięcznego terminu na złożenie oświadczenia o uczestnictwie w spółce przekształconej, stanowić będzie przedmiot ostatniej, trzeciej części artykułu.
Autor:
Michał Lipski
aplikant radcowski w kancelarii GHMW – Gach, Hulist, Prawdzic Łaszcz – radcowie prawni sp. p.
Pobierz PDF:
